İstemem Eksik Olsun!

Edmond Rostand’ı tanır mısınız?
Ya da…
Yazdığı “Cyrano de Bergerac” isimli eserini okuyan.
Veya...
Aynı adla sahneye konulan tiyatrosunu ve/veya filmini izleyen…
Mutlaka okuyan/izleyenler vardır.
Ancak daha fazla tanımalıyız...
Neden mi?
Yazmış olduğu “Cyrano de Bergerac” adlı oyununda “İstemem Eksik Olsun!” adlı “Tirat”ı* ile…
***
Şövalye ünvanlı Edmond Eugene Alexis Rostand dünyaca ünlü Fransız şair ve oyun yazarı olarak tanındı.
1 Nisan 1868’de Marsilya/Fransa’da doğdu.
Babası Solomon Bergerac, Fransız Ordu’sunda albaydı. Bir “Liberten”** idi.
Kiliseyle, kralın sanat üzerinde uyguladıkları mutlak monarşiyi ret ettiği için kralın casusları tarafından düzenlenen bir suikasta kurban gitti.
Ütopya’nın yazarı Thomas Moore’un idam edilmesi gibi…
Babasının ölümü O’nu çok etkiledi. Yaşamında babası gibi dik durdu, inandığı ilkelerden asla taviz vermedi.
Rosemonde Etienette Gerard ile evliydi. Çiftin Jean ve Maurice adlı iki çocuğu olmuştu.
Sık sık hastalanıyordu, son olarak “İspanyol Gribi”ne yakalandı.
02 Aralık 1918’de 50 yaşında, Paris/Fransa’da vefat etti, Marsilya’ya gömüldü.
Yaşadığı evi müze haline getirilerek eserleri ölümsüzleştirildi.
***
Tanınan adı ile Edmond Rostand, yaşamı süresince 12 eser yayımladı.
Birçok eseri tiyatroya uyarlandı.
Bunlardan en ünlüleri “Les Romanesques” 21 Mayıs 1894'te Theatre Français sahnesinde gösterildi. Bu eser 1960'larda Tom Jones ve Harvey Schmidt tarafından “The Fantasticks” adı ile Amerikan müzikali olarak gösterime sunuldu. 
Bir diğeri ise “La Princesse Lointaine” idi. Bu eserinde Rudel ile Tripolili bir kadının öyküsünü anlatıyordu. Bu oyun açılışını da “Theatre de la Renaissance'da” yaptı.
Ancak Edmond Rostand, en önemli eserini 29 yaşında iken yazdı:
“Cyrano de Bergerac”
***

Cyrano de Bergerac’ı…
Savinien Cyrano de Bergerac'ın gerçek hayat öyküsünden esinlenilerek yazmıştı.
Yarattığı uzun burunlu Cyrano karekteri ile onur, gurur, cesaret, aşk, iyilik gibi insani erdemleri ön plana çıkarırken Monarşi Sistemini acımasızca eleştirdi. 
Cyrano, bir “Gaskonya Beyi” idi. Kendine özgü bir şair, bir bilge, bir derviş, romantik ve zarif bir erkek, korkusuz ve atak bir kılıç ustası, lafını esirgemez bir hicivci, zeki, nükteci, tam bir sözcük oyunbazı ile mesaj veriyordu.
Öyle ki, “Kelime Büyücüsü” olarak anılmaya başlandı.
Bu eseri ile büyük bir başarıya imza attı.
Öyle ki, Victor Hugo'nun “Hernani” oyunundan beri hiçbir drama böyle coşkuyla karşılanmamıştı.
Peş peşe ödüller verilmeye başlandı: Rostand’a “Legion d’honneur” nişanı verilmesi yanında “Fransız Akademisi” üyeliğine de kabul edildi.
***
Oyunun sahnelendiği dönemde, Fransa Yüzbaşı Dreyfus Davası’yla çalkalanıyordu.
Ünlü yazar Emile Zola ve bir grup aydın, casuslukla itham edilen Dreyfus’u destekliyor ve yargılayanları vicdanlarının sesini dinlemeye çağırıyorlardı.
Ünlü savunmalardan Dreyfus Davası, Platon’un “Sokrates’in Savunması” ve Talat Turhan’ın “Bomba Davası” hala okunuyor ve eserleri yargılananlara ilham kaynağı oluyor.
Edmond Rostand da, babası gibi bu aydınlar arasındaydı.
***
Cyrano de Bergerac adlı oyunu İngilizce, Almanca, Rusça ve diğer Avrupa dillerine çevrildi.
Cyrano de Bergerac adlı eseri hemen hemen tüm dünyada sahnelendi.
1936 yılında da operaya uyarlandı. 
Oyun birçok kez sinemaya da uyarlandı.
Ancak, en ünlüsü 1990’da gösterime giren Jean-Paul Rappeneau tarafından beyaz perdeye uyarlanandır. 
Filmin başrollerinde Gerard Depardieu (Cyrano De Bergerac), Anne Brochet (Roxanne), Philippe Volter (Viscount of Valvert), Sandrine Kiberlain (Sister Colette), Ludivine Sagnier (The Little Sister), Michel Fau (Ragueneau's) ve Vincent Perez (Christian de Neuvillette) yer aldı.
Filmin müzikleri ünlü besteci Jean-Claude Petit tarafından yapıldı.
Jean-Paul Rappeneau’nun yönettiği film, En İyi Yabancı Dilde Film Altın Küre Ödülü nü aldı.
Ayrıca Cyrano de Bergerac’ı canlandıran Gérard Depardieu, filmdeki müthiş performansıyla 1990 Cannes Film Festivali’nde En İyi Erkek Oyuncu Ödülünü kazandı.
***
Cyrano de Bergerac adlı eser yıllar sonra 1941’de Sabri Esat Siyavuşgul’in harika çevirisiyle Türkçe’ ye kazandırıldı. 
Daha sonra Remzi Kitapevi tarafından aynı adla yayımlandı.
Türk okuyucusu buluşması hayli ses getirmişti.
Oyun, ilk kez 1945’te İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda sahne aldı. 
Öyle ki…
1943’te sahnelenen Reşat Nuri Güntekin’in “Yaprak Dökümü’ gibi, 1945’de gösterime giren “Cyrano de Bergerac” oyunu da yaklaşık üç ay gösterimde kaldı. 
Her perde sonunda, izleyiciler, oyuncuları ayakta alkışlıyordu.
Tiyatrosu gibi, filmi de Türkçeye çevrildi, gişe rekorları kırdı. 
Filmin Türkçe dublajında Cyrano de Bergerac’ı, Rüştü Asyalı seslendirdi. Oyunun ve filmin en ünlü sahnesi “İstemem Eksik Olsun” tiradının yer aldığı sahne**** beğenme ve izlenme rekorları kırdı.
***
Öte yandan,
Cyrano de Bergerac adlı tiyatro/operasındaki aynı adlı karakter de uzun burunluydu. 
Takma burun sanıyorlardı ve zaman zaman dalga geçiyorlardı. 
Ancak, O bir dörtlükle yanıt vermişti.
“Yarabbi! O ne muazzam burun!
İnsan görünce onu mutlaka der ki:
‘Durun. Takmadır bu, çıkarır, hele sabredin biraz!’
Herkesin canı çıkar, fakat o burun çıkmaz.”
***
Cyrano de Bergerac yazıldığı ve oynandığı dönemde Osmanlı Sarayı’nın Sultanı II. Abdülhamid idi.
Batı’da “Kızıl Sultan” olarak adlandırılıyordu. 
Rostand gibi uzun burunluydu.”
Tiyatroya meraklı idi.
Öyle ki…
Fransa sefiri Constans meşhur Sarah Bernhardt’la Coquein Cadet’i saraya getirmişti.
Yıldız Sarayı’nda padişahın huzurunda tiyatroyu oynayanlar, nişanla ödüllendirildi.
Ne yazıktır ki, Sarah Bernhardt’a kapılarını açan “Yıldız Sarayı” nedense Edmond Rostand’ın ölümsüz eseri Cyrano de Bergerac’ı yasakladı. 
Oyunun İstanbul’a gelişine bile izin verilmedi.
Kimine göre bunun nedeni; Cyrano de Bergerac’ın uzun burnunun II. Abdülmahid’e benzemesiydi.
Kimine göre ise oyundaki iğneleyici sözleri, muhaliflerin tepkisini çağrıştırıyordu ve II. Abdülhamid’i rahatsız etmişti. 
***
Ama…
Eser bırakanlar uzun burnu ile anılmıyor.
Bıraktığı eserler kuşaktan kuşağa aktarılıyor.
Özellikle “İstemem Eksik Olsun” Tirat’ı (bölümü) ile…
Okuyalım…
“Ne yapmak gerek peki?
Sağlam bir arka mı bulmalıyım?
Onu mu bellemeliyim?
Bir ağaç gövdesine dolanan sarmaşık gibi,
önünde eğilerek efendimiz sanmak mı?
Bilek gücü yerine, dolanla tırmanmak mı?
İstemem eksik olsun!
Herkesin yaptığı şeyleri mi yapmalıyım Le Bret?
Sonradan görmelere övgüler mi yazmalıyım?
Bir bakanın yüzünü güldürmek için,
biraz şaklabanlık edip, taklalar mı atmalıyım?
İstemem, eksik olsun!
Her sabah kahvaltıda kurbağa mı yemeli?
Sabah akşam dolaşıp pabuç mu eskitmeli?
Onun bunun önünde hep boyun mu eğmeli?
İstemem! Eksik olsun!
Böyle bir şöhret, eksik olsun!
Ciğeri beş para etmezlere mi,
‘Yetenekli’ demeli?
Eleştiriden mi çekinmeli?
Adım Mercure dergisinde geçse diye mi…
Sayıklamalı mı?
İstemem!
İstemem, eksik olsun!
Korkmak, tükenmek, bitmek?
Şiir yazacak yerde eşe dosta gitmek.
Dilekçeler yazarak içini ortaya dökmek?
İstemem, eksik olsun!
Eksik olsun! İstemem!
Ama şarkı söylemek, 
düşlemek, gülmek, yürümek?
Tek başına, özgür olmak!
Dünyaya kendi gözlerinle bakmak.
Sesini çınlatmak,
aklına esince şapkanı yan yatırmak.
Bir hiç uğruna kılıcına
ya da 
kalemine sarılmak;
ne ün peşinde olmak,
ne de para pul düşünmek;
isteyince Ay’a bile gidebilmek?
Başarıyı alnının teriyle elde edebilmek?
Demek istediğim, asalak bir sarmaşık olma sakın.
Varsın boyun olmasın bir söğüdünki kadar.
Yaprakların bulutlara erişmezse bir zararın mı var?
Kavaklar sıra sıra dikilse de karşına…
Boş ver, dayanmaksızın, yalnız ve tek başına”!

                                                                       T. Fikret Ergün

AÇIKLAMALAR:
* Tirat: Bir tiyatro oyununda, genellikle başrol oyuncusunun yaptığı uzun konuşmadır. Ya da, bir düşüncenin kesintisiz aktarımı olarak da tanımlanabilir. 
** Liberten: 17. yüzyılda dini inançlardan ayrılmayı savunan ve hürriyet taraftarları düşünürlere verilen ad.
*** Jean-Paul Rappeneau tarafından beyaz perdeye uyarlanan filmini https://www.youtube.com/watch?v=iQbIBfzGrbw adresinden; seslendirilmesi Rüştü Asyalı tarafından yapılan filmin en ünlü sahnesi (Tirat anını) ise “https://www.youtube.com/watch?v=QUJpGqQly2Q&t=68s” linkinden izlenebilir.

KAYNAKLAR:
Edmond Rostand, Cyrano de Bergerac, Çeviren: Sabri Esat Siyavuşgil MEB Yayınları, 1989
Edmond Rostand, Cyrano de Bergerac, Çeviren: Sabri Esat Siyavuşgil, Remzi Kitapevi, 1999
Göksel Aymaz, 100'üncü ölüm yıl dönümünde Edmond Rostand:”Bendeniz Cyrano de Bergerac” başlıklı yazısı, T24, 02 Aralık 2018
Soner Yalçın, II. Abdülhamit, Abdülhamid Cyrano de Bergerac’ı niye yasaklattı?” başlıklı yazısı, Hürriyet gazetesi, 02 Şubat 2013
https://tr.wikipedia.org